Η σχέση αφήγησης και τελετουργίας στη νοηματοδότηση της κατοίκησης, Μυρτώ Βορεάκου

Η σύνθεση των χώρων γεννιέται από μία απόπειρα ‘γραφής’ μιας ‘χωρικής ιστορίας’ – μιας ιδιότυπης ‘χωρικής αφήγησης’ – που στοχεύει να οργανώσει την κατοίκηση σε πρακτικό και συμβολικό επίπεδο. Αντίστροφα, αυτός που βιώνει τον χώρο, εντάσσει τις υλικές κατασκευές στη δική του προσωπική αφήγηση, ώστε να τις οικειοποιηθεί, να τους αποδώσει νόημα και να τοποθετήσει τον εαυτό του στην πραγματικότητα που συγκροτούν. Οπότε η συγκρότηση της αφήγησης, ως μια προσπάθεια απόδοσης νοήματος στα πράγματα μέσω του σημαίνοντος συσχετισμού τους, αποτελεί μία σημαντική πρακτική κατοίκησης, αλλά και εργαλείο σύνθεσης και οργάνωσης του ‘προς κατοίκηση’ αντικειμένου. Οι χώροι γεννούν αφηγήσεις και ενσωματώνουν άλλες, και η συγκρότηση και κατοίκησή τους δεν αποκτά το πλήρες νόημά της αν δεν αναμετρηθεί με αυτές τις ‘χωρικές ιστορίες’.
Σε πρώτη φάση η έρευνα βασίζεται στη διπλωματική εργασία του ΜΔΕ Σχεδιασμός – Χώρος – Πολιτισμός με τίτλο «Το κείμενο και η Κατοίκηση. Αναλογία, Προβολή και Ταύτιση».

Το μοντέλο που προτείνεται συγκροτείται από τρία επιμέρους σχήματα – τρεις συνθήκες – προσέγγισης της σχέσης αφήγησης και κατοίκησης: το σχήμα της αναλογίας, το σχήμα της προβολής και το σχήμα της ταύτισης.
Στο αναλογικό σχήμα, η αφήγηση και η κατοίκηση αντιμετωπίζονται ως δύο διακριτές οντότητες που βρίσκονται σε ικανή απόσταση, ώστε να είναι εφικτή η μεταξύ τους αντιστοιχία και σύγκριση. Στην περίπτωση του σχήματος της προβολής, η κατοίκηση προβάλλεται στην αφήγηση και οι σχέσεις που τη συγκροτούν επικαιροποιούνται μέσα στο σώμα του κειμένου, επιτελώντας μία σχέση μεγαλύτερης εγγύτητας.
Η ταύτιση στοχεύει το θέμα από ένα εναλλακτικό σημείο οράσεως. Ο πολιτισμός των Ιθαγενών της αυστραλιανής ηπείρου – των Aboriginal – αποτελεί το υπόβαθρο αυτής της διερεύνησης και η ιδιαίτερη σχέση τους με τον τόπο και τις αφηγήσεις, το πεδίο διατύπωσης της ταύτισης, ως συνθήκης συνάντησης των δύο συστημάτων – του χώρου με το κείμενο. Η σχέση αφήγησης και κατοίκησης όπως συγκροτείται στο σύμπαν των Aboriginal καταλύει την απόσταση και την αλληλουχία: ο μύθος και ο τόπος τελούνται ταυτόχρονα, παράγοντας την αφήγηση και την κατοίκηση, σε συνθήκη συγχρονίας. Ο μηχανισμός ενεργοποίησης του τόπου και του κειμένου είναι ταυτόχρονος και κοινός: ο τόπος δεν μπορεί να κατοικηθεί αν δεν αφηγηθεί. Η τελετουργία [ritual] είναι εκείνη που προσφέρει το έδαφος γι’ αυτή την ταυτόχρονη επιτέλεση και γι’ αυτό κρίνεται καθοριστική για την έρευνα.

Η διατριβή βρίσκεται σε πολύ αρχικό στάδιο ακόμα. Ο πρώτος στόχος που έχω θέσει για να προχωρήσω, είναι να διερευνήσω την τελετουργία, ώστε να αποπειραθώ στη συνέχεια να εντοπίσω κάποιον αντίστοιχο μηχανισμό στις ‘’δυτικότροπες’’ συνδέσεις αφήγησης και κατοίκησης.

ενδεικτική βιβλιογραφία:

Agamben, G. 2003. Χρόνος και Ιστορία: Κριτική του Στιγμιαίου και του Συνεχούς (μτφ. Δημήτρης Αρμάος), Ίνδικτος, Αθήνα.
Bachelard, G. 1982. Η ποιητική του χρόνου (μτφ. Ελένη Βέλτσου – Ιωάννα Χατζηνικολή), Χατζηνικολή, Αθήνα.
Blanchot, Μ. 1970. Ο χώρος της λογοτεχνίας (μτφ. Δημήτρης Δημητριάδης), Εξάντας – Νήματα, Αθήνα.
Certeau, M. de 1986. Heterologies. Discourse on the Other (μτφ. Brian Massumi), Minnesota, Minneapolis.
Certeau, M. de 1988. The practice of everyday life, University of Califorinia, Berkeley.
Certeau, M. de 2005. L’ invention du quotidien.1. Arts de faire, Gallimard, Paris.
Mauss, M. 1985. Sociologie et anthropologie, Quadrige, Paris.
Mauss, M. & Hubert, H. 2003. Σχεδίασμα μιας γενικής θεωρίας για τη μαγεία (μτφ. Θ. Παραδέλλης), Εικοστού Πρώτου, Αθήνα.
McCulloch, S. 1999. Contemporary Aboriginal Art: A guide to the rebirth of an ancient culture, Allen & Unwin, Crows Nest.
Muecke, St. & Shoemarker, A. 2004. Aboriginal Australians: First Nations of an Ancient Continent, Thames & Hundson, London.
Reed, A.W. 1987. Aboriginal myths. Tales of the Dreamtime, Hong Kong, Reed.
Ricoeur, P. 1990γ. Η αφηγηματική λειτουργία (μτφ. Βαγγέλης Αθανασόπουλος), Καρδαμίτσα, Αθήνα.
Ricoeur, P. 1998. Η ζωντανή μεταφορά (μτφ. Κωστής Παπαγιώργης), Κριτική, Αθήνα.
Καλογερόπουλος, Κ. 1999. Η σοφία του ονειροχρόνου: Μύθοι και θρύλοι των ιθαγενών της Αυστραλίας, Ιάμβλιχος, Αθήνα.
Καυταντζόγλου, Ι. 1995. Ο κύκλος και η γραμμή. Όψεις του κοινωνικού χρόνου, Εξάντας, Αθήνα.
Σταυρίδης, Στ. 2002. Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.
Τσάτουιν, Μπρ. 1990. Τα μονοπάτια των τραγουδιών, (μτφ. Σοφία Φιλέρη), Χατζηνικολή, Αθήνα.
Bourdieu, P. 1984. Questions de sociologie, Minuit, Paris.
Bourdieu, P. c2000. Πρακτικοί λόγοι : για τη θεωρία της δράσης , Πλέθρον , Αθήνα
Bourdieu, P. 1979. La distinction : critique sociale du jugement, Editions de Minuit, Paris.
Sennett, R. 1976. The fall of Public Man, Faber and Faber, London.