Το μοντάζ ως εργαλείο σχεδιασμού και συνθήκη χωρικής εμπειρίας, Ναταλία Μπαζαίου

Η συγκεκριμένη έρευνα, έχει ως θέμα τη διερεύνηση της έννοιας του μοντάζ, ως μεθόδου που δρα όχι μόνο σε επίπεδο εικόνων αλλά και σε επίπεδο εμπειριών, ή ακριβώς στην τομή τους. Βασική θέση της έρευνας είναι ότι το μοντάζ, μπορεί να αποτελέσει μια ολική συνθήκη εμπειρίας και ένα τόσο περιγραφικό, όσο και αναλυτικό εργαλείο παραγωγής, αναπαράστασης και αντίληψης του χώρου.

Βασική επιδίωξη της έρευνας, θα είναι η εξέταση του πως η διερεύνηση των δομικών συνθηκών του μοντάζ μπορεί να συνεισφέρει ή να καθοδηγήσει τη σχέση με το χώρο και το πώς η συνένωση κατά κανόνα ετερογενών θραυσμάτων σε μια ολότητα και σε συγκεκριμένη χρονική διάρκεια, παράγει τη συναισθηματική απόκριση του χρήστη. Το ενδιαφέρον έγκειται στο μοντάζ ως αλληλουχία «πλάνων», αλλά και ως στοιχείου που προκύπτει από τη σύγκρουση ή αντιπαράθεση των μεμονωμένων στοιχείων, καθώς και στην ίδια την πράξη κατασκευής του.
Για τον ορισμό του μοντάζ, υπάρχουν πολλές απόψεις, που του αποδίδουν διαφορετική σημασία και δυνατότητες. Στη συγκεκριμένη έρευνα, επιχειρείται μια διεύρυνση της έννοιας και στόχος είναι η ενασχόληση με το μοντάζ ως μέθοδο οργάνωσης διαφορετικών πλάνων, εικόνων, υλικών, ιδεών, χωρικών ποιοτήτων. Η οργάνωση αυτή, μπορεί να επιτευχθεί μέσω της αντικατάστασης, της εισαγωγής, της αντίθεσης, της αντιπαράθεσης, της επικάλυψης, της σύγκρουσης θραυσμάτων, υπό διάφορες σχέσεις αναλογιών και ρυθμού, με αποτέλεσμα τη δημιουργία νοηματικών αλληλουχιών, συνεχειών ή ασυνεχειών του χώρου.
Πως σχετίζεται, λοιπόν, το μοντάζ με την αρχιτεκτονική, εκτός από την ίσως προφανή θεώρηση ότι η αρχιτεκτονική αποτελείται από υλικά και στοιχεία σε καθεστώς συναρμολόγησης, είτε μεταφορικά, είτε ως σχεδιαστική διαδικασία και κτισμένο αποτέλεσμα? Κατά ποιους τρόπους και προϋποθέσεις πραγματοποιείται η θεώρηση της αρχιτεκτονικής ως χωρικού μοντάζ? Εδώ, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η σχέση του μοντάζ με την αρχιτεκτονική μπορεί να θεωρηθεί ασαφής στην εξάρτησή της από τη θραυσματοποιημένη και διασπαρμένη εικόνα και του διαφορετικού συμβολισμού της ιδέας του θραύσματος σε κάθε εποχή. Παρόλα αυτά, η πρακτική του μοντάζ με πολλούς τρόπους αποτελεί ένα χώρο διαλεκτικής φαντασίας που συνενώνει την αρχιτεκτονική με άλλα πεδία, σε επίπεδο μεθόδου, μορφής και εμπειρίας, αρθρώνοντας ανόμοια στοιχεία σε μια κοινή κατασκευή. Άρθρωση που αντλεί συστατικά προερχόμενα από την τεράστια πληροφορία ετερογενών λειτουργικών προγραμμάτων, πολλαπλών επιπέδων και δυνάμεων του χώρου. Ακριβώς αυτή η δυνατότητα του μοντάζ να προβάλει τη σε διαρκή κατάσταση μεταβολής σύγχρονη εμπειρία ζωής, αποδομώντας και επαναδομώντας τα πράγματα σε νέες αφηγήσεις, παίρνοντας μεμονωμένα στοιχεία ενός υπάρχοντος πεδίου και δημιουργώντας νέες αναγνώσεις, είναι ικανή, όπως θα υποστηριχθεί, να αναπτύξει ένα νέο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο.
Για την επίτευξη του στόχου της έρευνας, επιχειρείται η ανάλυση της έννοιας του μοντάζ, μέσα από τη μελέτη του ιστορικού εφαρμογή της και μέσα από τις ποικίλες χρήσεις και τις διαφορετικές αντιλήψεις ως προς τη σημασία της, σε όλη τη διάρκεια του 20ου και σε διάφορους τομείς, όπως είναι η λογοτεχνία, η φωτογραφία, ο κινηματογράφος, τα εικαστικά, η μουσική. Παράλληλα, θα γίνει επεξεργασία αρχιτεκτονικών κειμένων και του κτισμένου ή μη έργου αρχιτεκτόνων και ερευνητών του δομημένου περιβάλλοντος. Θα εξεταστεί το πώς επιλεγμένες κρίσιμες στρατηγικές και τρόποι αναπαράστασης που είχαν να κάνουν με τη συνθήκη του μοντάζ και του κολλάζ, υιοθετήθηκαν ως αξιωματικές συνθήκες της «αυτόνομης» αρχιτεκτονικής, σε μια προσπάθεια ευθυγράμμισής της με τα δεδομένα του ευρύτερου πολιτισμικού περιβάλλοντος. Θα μελετηθούν χρήσεις του μοντάζ που δεν αφορούν μόνο σχέσεις εικόνων και οπτικές εναλλαγές, αλλά και σχέσεις οσφρητικών εμπειριών, σχέσεις ηχητικές, σχέσεις αφής.
Τα παραπάνω παραδείγματα, θα ενταχτούν στην ευρύτερη προσπάθεια να καλυφθεί ιστορικά η χρήση του μοντάζ στην αρχιτεκτονική εμπειρία, κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, με στόχο να αποδειχθεί η σημασία του συσχετισμού της αρχιτεκτονικής με τα τυχαία θραύσματα και τις νοηματικές στρώσεις της τεμαχισμένης εικόνας του κόσμου. Μιας πραγματικότητας στην οποία αντικρουόμενες και φαινομενικά ασύνδετες εικόνες είναι ικανές να συνυπάρξουν και να δημιουργήσουν πεδία πολλών δυνατοτήτων και καταστάσεων ισορροπίας, αποδεικνύοντας ότι το μοντάζ μπορεί να είναι μια ολική συνθήκη χωρικής εμπειρίας.