Νίκη Σορβανή

Το θέμα που θα ερευνήσω και θα αναλύσω στη διδακτορική διατριβή είναι τα standards, που αποτελούν τη βάση για την αρχιτεκτονική σύλληψη και το σχεδιασμό. Συγκεκριμένα, θα εστιάσω στα εξιδανικευμένα σχεδιαστικά σωματικά πρότυπα, τους λεγόμενους “τυπικούς-μέσους χρήστες” με τους προκαθορισμένους και συγκεκριμένους ρόλους, τους “τυπικούς-πρότυπους χώρους” με την ιδανική διαρρύθμιση και διαστάσεις.
Μετά τη βιομηχανική επανάσταση, κατέστη πλέον σαφές ότι ο σχεδιασμός, και η μελέτη που προϋποθέτει, δε μπορεί να βασίζεται στα ιδιαίτερα μέτρα και απαιτήσεις του κάθε χρήστη. Έτσι, τυποποιήθηκε για να καλύπτει, με μεγάλες παρτίδες παραγωγής, ομάδες χρηστών. Προσδιορίστηκε η “ελάχιστη ύπαρξη”, ο “τυπικός χρήστης”, ο “μέσος άνθρωπος”, δηλαδή το σώμα που επιτελεί συγκεκριμένες δράσεις, ρόλους, κινήσεις, έχοντας επίσης συγκεκριμένες μορφές, σχήματα, και διαστάσεις. Με τον υπολογισμό του “ελάχιστου” (“ελάχιστος απαιτούμενος χώρος”, “ελάχιστες διαστάσεις”, κτλ.), θεωρήθηκε πως μπορούσαν πλέον να προβλεφθούν όλες οι ανθρώπινες κινήσεις και δραστηριότητες, και κάθε χωρική απαίτηση· καθώς καθορίζοντας το ελάχιστο, τέθηκε το κατώτατο όριο, στα πλαίσια του οποίου θεωρητικά οποιοδήποτε σώμα απλά “μπορούσε να χωρέσει”.
Ο εμπνευστής και συγγραφέας του βιβλίου Neufert, ο Ernst Neufert, υποστήριζε πως το συγκεκριμένο εγχειρίδιο είναι προϊόν μετρήσεων, εμπειριών και συμπερασμάτων πρακτικής έρευνας γύρω από τον άνθρωπο. Σε μία εποχή που αποζητούσε ένα πρότυπο μέσο σώμα για να διευκολυνθεί η μαζική βιομηχανική παραγωγή, ο Neufert όρισε το “μέσο άνθρωπο”, ως άνδρα, λευκό, αρτιμελή, αστό, με συγκεκριμένες διαστάσεις, σωματότυπο, και προκαθορισμένες κινητικές δυνατότητες και ρόλους.
Παράλληλα, η προσωπική φιλοδοξία και το όραμα του Le Corbusier για μία οικουμενική βιομηχανική παραγωγή, η οποία θα στηρίζεται σε έναν κοινό παγκόσμιο μετρικό κώδικα, αρμονικό στην ανθρώπινη κλίμακα, τον ώθησε στο αρκετά ψηλό για την εποχή του Modulor (1,82m)· για το οποίο, μάλιστα, υποστήριζε πώς είναι καλύτερα ένα μέγεθος να είναι μεγαλύτερο, παρά μικρότερο από το κανονικό, ώστε να χρησιμοποιείται από όλους. Στους Neufert αντίστοιχα υιοθετήθηκε ως ιδανικό μέσο ανθρώπινο σώμα το ανδρικό, ύψους 1,85m.
Με την πάροδο των δεκαετιών η εργονομία έχει εδραιωθεί ως αδιαμφισβήτητη και υποδειγματική. Από βοήθημα για την παραγωγή, κατέληξε σε δεσμευτική συνθήκη για τον ίδιο τον άνθρωπο, αφού ενώ ξεκινά με ανθρωποκεντρική θεώρηση και σκοπό, εν τέλει αγνοεί επί της ουσίας το ανθρώπινο σώμα.
Ωστόσο, το ζήτημα δεν είναι απλά ότι ο “άνθρωπος” του κάθε εργονομικού σκαριφήματος έχει παντού μία μοναδιαία διάσταση, αλλά και ότι σε κάποιους χώρους και δράσεις χρησιμοποιείται συγκεκριμένα ανδρικό σώμα (π.χ. καθιστικό, εργασία σε δημόσιο χώρο), και σε ορισμένους άλλους γυναικείο (π.χ. κουζίνα, διεκπεραίωση οικιακών εργασιών). Επομένως, η έρευνα θα επεκταθεί πέρα από τα ανθρωπομετρικά μεγέθη, και σε μία πολιτισμική επεξεργασία και ανάλυση των “τυπικών σωμάτων”, ως προς την εμφάνιση, την απεικονιστική απόδοση των έμφυλων χαρακτηριστικών, των έμφυλων ρόλων και προτύπων.
Μία πρώτη προσέγγιση του θέματος έχει ήδη γίνει στη διπλωματική μου εργασία στο Δ.Π.Μ.Σ. Σχεδιασμός-Χώρος-Πολιτισμός του ΕΜΠ, η οποία έφερε τον τίτλο “Μήπως πρέπει να κάψουμε το Neufert”.